Disleksi Önlenebilir Mi?

Dislekside Önleyici ve İyileştirici Müdahale

Disleksi, sözcükleri doğru ve akıcı bir şekilde okuma güçlüğü olarak karşımıza çıkan okuma bozukluğudur. Disleksi üzerine yapılan farklı türdeki araştırmalar birbirini doğrulayarak, hep birlikte aynı sorunu ve çözüm yolunu işaret etmektedir. Nörolojik araştırmalar, okuma bozukluğu görülen çocukların çoğunluğunda, sözcüklerin fonemlerini ayırt etmekle ilgili beyin mekanizmasının zayıf geliştiğini; genetik araştırmalar disleksiye yatkınlık genini keşfederek, disleksinin kalıtımsal yönünü; okuma araştırmaları, fonetik farkındalık becerilerinin zayıf gelişiminin disleksinin ayırt edici özelliği olduğunu; kültürler arası araştırmalarsa, yazım dili düzensizliğinin olduğu ülkelerde disleksinin görülme sıklığının, yazım dilinin düzenli olduğu ülkelere oranla çok daha yüksek olduğunu ortaya koymuştur. (1)

Çocukların %20’si sözcüklerin seslerini ayırt etmekte yetersizlik yaşamaktadır. Tüm toplumlarda eşit oranda çocuk disleksi riskiyle karşı karşıyadır. Bu çok büyük bir nüfustur. Erken önleyici tedbirler olmaksızın, bu çocukların birçoğu ‘’öğrenme bozukluğu’’ veya ‘’disleksi’’ olarak etiketlenerek, okuma faaliyetinde akranlarının gerisinde kalmaktadır. Ancak bu senaryo sürekli tekrarlanmak zorunda değildir.

Konuşulan sözcüklerin bir dizi fonemden oluştuğu uzun zamandır bilinmektedir. Alfabetik sistemde okuma, sözlü dildeki fonemlerin karşılığı olan işaretlerin (harfler) temsil ettikleri sözcüklerin ses biçimlerine dönüştürülmesiyle gerçekleşir. Bu dönüşümü gerçekleştirmek, tüm sözcüklerin sesbirimlerine ayrıştırılabileceğinin bilincinde olmayı gerektirir. Okumanın başlangıcında yazılı grafik işaretleri telaffuz yoluyla sözcüklere dönüştürülmesini sağlayan, fonetik farkındalıktır. Çocuklara sözcükleri seslerine ayrıştırabileceğini öğreterek okumaya hazırlamak, dilin fonetik sistemini kavratarak harflerle tanıştırmak, harflerle konuşulan sözcükler arasındaki ilişkileri açıkça öğretmek okuma öğrenimini kolaylaştırdığı gibi disleksi oluşumunu önlemektedir. Fonetik farkındalık öğretimi disleksi oluşumunu önleyen ve giderilmesini sağlayan en etkili eğitsel müdahaledir. (2)

Sesbirimsel farkındalık (fonetik farkındalık) öğretimlerinin 14 öğrenci üzerinde disleksinin telafisi üzerine gözlenebilir, denetlenebilir etkilerine ait yapılan bir pilot çalışma sonucunda: disleksinin giderilmesinde “fonem manipülasyonuna dayalı sistematik öğretimlerin” yüksek düzeyde etkiye sahip olduğunu düşündüren bulgulara ulaşılmıştır. Öğretimler sonucunda sözcüklerin ses biçimlerini kavrayan öğrencilerin işitsel ayrıştırma becerilerinde ve okuma akıcılıklarında belirgin iyileşmeler tespit edilmiştir. (3) Ayrıca fonetik farkındalığın anaokulu hazırlık sınıflarındaki öğretim sürecine ait veriler öğretim programının son derece etkili olduğunu açıkça kanıtlamıştır. Özel Çevre Koleji Anaokulu hazırlık sınıflarında 140 öğrenci, 2018-2019 eğitim- öğretim yılı süresince fonetik farkındalık öğretimi görmüştür. Öğretim sürecinin sonunda 134 öğrenci, dört ya da beş sesbirimden oluşan sözcükleri seslerine (fonem) ayırmayı, seslerin sözcüklerdeki yer ve sıralamasını ve de seslerin özeliklerini tanımlamayı öğrenmiştir. Geleneksel yöntemlerle okuma yazma öğretimi sonunda “sezgisel” yollarla ulaşılan bu beceriyi, okul öncesinde fonetik analiz yöntemiyle öğretmeyi başarmış olmamız üzerinde ciddiyetle durulması gereken bir öğretim deneyimidir. (4)

(1) Vellutino, F.R; Fletcher, J.M; Snowling, M. J.; & Scanlon, D.M. (2004). Specifc reading disability (dyslexia): what have welearned in the past four decades? Journal of Child Psychology and Psychiatry
45:1 (2004), pp, 2–40.
(2) National Reading Panel (2000). Phonemic Awareness Instruction Reports of the Subgroups, Executive Summary Chapter 2, Part1:2-6.
(3) Keşoğlu, T. Ö.; Yılmaz, M.; Başgül, S. (2019) Sesbirimsel Farkındalık Becerileri Öğretim Programının Disleksi Üzerindeki İyileştirici Etkileri Deneysel Bir Araştırma Sürecinin Bulguları. 1.Uluslararası Katılımlı Özel Öğrenme Güçlüğü Kongresi, Kasım 2019, Sütlüce, İstanbul.
(4) Keşoğlu, T.Ö. (2018). Fonem Sesbirimsel Farkındalık Becerileri, Okul Öncesi Okumaya Hazırlık Öğretim Programı. Yağmur Yayıncılık, Ankara.

Kaynak:  Keşoğlu, T.Ö. (2020). Fonetik Analizle Okuma Yazma Öğretim Programı Öğretmen Rehberi. (S.13) Fenike Yayınevi İstanbul.

#disleksi #disleksihastalıkmı #disleksili #disleksiyleyaşamak #disleksifarkındalık #disleksitedavisi #disleksiegzersizleri #disleksiçocukları #disleksiveöğrenme #disleksivebaşarı #disleksinedir #disleksibelirtileri #disleksitani #disleksitürleri #dislek